Een bijzonder boek (Utrechts Psalter), genomineerd voor de Memory of the World Register.
Het Utrechts Psalter is genomineerd voor de Memory of the World Register, waar bijvoorbeeld het Dagboek van Anne Frank en de archieven van de Verenigde Oost-Indische Compagnie al op te vinden zijn. Het boek bevat een van de meest kostbare handschriften uit de Nederlandse collectie. Specialisten vinden het een meesterwerk van de westerse middeleeuwse kunst. Het is ook de trots van de Universiteitsbibliotheek Utrecht, waar het manuscript te vinden is. Dit jaar wordt bekend gemaakt of het Utrechts Psalter op de werelderfgoedlijst wordt opgenomen. Waarom wordt een relatief onbekend collectiestuk voor de Memory of the World Register genomineerd?
Belangrijk boek
Een psalter was een belangrijk boek dat gebruikt werd binnen het middeleeuwse Christendom. De psalmen (liederen) vormen de kern van de acht dagelijkse koorgebeden in het klooster. Rond het jaar 820-830 werkten er in Reims acht kunstenaars aan een bijzonder geïllustreerd psalterium. Het psalter werd op een, voor die tijd revolutionaire manier geïllustreerd en bevat 150 psalmen en zestien Bijbelse liederen.
Men gaat er vanuit dat het psalter een geschenk was voor Karel de Grotes zoon Lodewijk de Vrome, zijn vrouw of anders voor hun pasgeboren zoon, keizer Karel de Kale. Rond het jaar 1000 kwam het in Cantebury terecht, waar het als inspiratie diende voor het ontwerpen van drie nieuwe Psalters: het Harley Psalter, het Eadwine Psalter en het Parijse (Anglo-Catalaanse) Psalter. Na de reformatie kwam het in de privéverzameling van Robert Cotton terecht. Hij liet het opnieuw inbinden en voegde er twaalf bladen van een evangelie uit Northumbrië aan toe.
Na diverse omzwervingen kwam het in handen van Utrechter Willem de Ridder. Hij schonk het psalter is 1716 aan de Universiteitsbibliotheek in de Janskerk. Daarom wordt het nu het Utrechts Psalter genoemd.
Een bijzonder handschrift
Wat het Utrechts Psalter zo interessant maakt is het bijzondere handschrift met de bijbehorende afbeeldingen. Er is geen ander middeleeuws handschrift in een Nederlandse collectie waar zoveel over geschreven is en waarvan er zoveel reproducties gepubliceerd zijn, zowel online als offline. Het gaat hier vooral om hoe de stijl die gehanteerd is. Deze wordt omschreven als nerveus, dynamisch, surrealistisch en barok. Vergelijkingen tussen tekeningen uit het Utrechts Psalter en andere handschriften uit dezelfde of voorafgaande periode maakt duidelijk hoe vernieuwend, modern en anders het manuscript was. Wie de tekeningen koppelt aan de tekst ontdekt hoe verfijnd en spectaculair ze zijn. Tijdens het lezen word je als het ware in het meesterwerk getrokken.
Toch relatief onbekend
Voor velen is het Utrechts Psalter geen klinkende naam en heeft het niet dezelfde status als andere beroemde handschriften zoals bijvoorbeeld The book of Kells uit Ierland of The Lindisfame Gospels uit Engeland. Dit heeft te maken met het feit dat het geen Utrechts of zelf maar een Nederlands handschrift is. Het is bij toeval in Utrecht gekomen en mist als het ware een ‘nationale’ betekenis. Daarnaast heeft een beroemd handschrift minder zeggingskracht dan bijvoorbeeld een beroemd schilderij.
Wetenschappelijk belangstelling
In 1859 werd het door onderzoekers ‘herontdekt’. Sindsdien heeft het Utrecht Psalter ook veel wetenschappelijke belangstelling gekregen, waarna er verschillende wetenschappelijke monografieën en facsimile’s (replica’s) zijn verschenen. Door het doen van verdere onderzoek is het besef gegroeid dat het eigenlijk een meesterwerk is. In 1996 verscheen er een digitale facsimile op cd-rom naar aanleiding van de tentoonstelling The Utrecht Psalter in medieval art: picturing the psalms of David in Museum Catharijneconvent. Door de nominatie voor UNESCO wordt nogmaals onderstreept hoe bijzonder het manuscript is.