Moederkoorn is een schimmelziekte van gras- en graansoorten die in het verleden regelmatig voorkwam. Het eten van brood dat gemaakt was van met deze schimmel geïnfecteerd graan veroorzaakte ernstige ziekteverschijnselen. Uiteindelijk kon het zelfs tot de dood leiden. Maar de schimmel werd ook gebruikt als medicijn, met name om weeën op te wekken.
Gevaarlijk brood, is de Moederkoorn giftig?
Moederkoorn of duivelsaren (Claviceps purpurea) is een schimmel die groeit in het vruchtbeginsel – het deel van de bloem waar het zaad wordt gevormd – van sommige grassoorten en granen, zoals rogge. Het is herkenbaar als een zwarte woekering in de roggenaren. Vóór het gebruik van bestrijdingsmiddelen, kwam besmetting van rogge veel voor. Het eten van brood van – met moederkoorn – besmet meel leidde tot ernstige vergiftigingsverschijnselen. Met name arme mensen en de plattelandsbevolking, die voornamelijk voedsel van roggemeel aten, waren hier het slachtoffer van. De symptomen van de vergiftiging waren stuiptrekkingen en afsterving van ledematen. Daarnaast konden ook hallucinaties optreden. In de volksmond werd de aandoening Sint Anthoniusvuur genoemd, de in de geneeskunde gebruikte term is ergotisme.
Weeën opwekken en basis voor LSD
Ondanks de kans op gevaarlijke bijwerkingen, werd moederkoorn door vroedvrouwen bij bevallingen toegepast om weeën op te wekken, de afdrijving van de nageboorte te versnellen of abortus op te wekken. Daar komt de naam moederkoorn vandaan. Moederkoorn bevat een aantal stoffen die in de geneeskunde een toepassing hebben gevonden: ergometrine en ergotamine. Ergometrine werd toegepast om bloedingen bij de bevalling te stoppen en ergotamine kreeg een toepassing bij de behandeling van migraine. Moderne anti-migraine middelen zijn ontwikkeld uitgaande van de molecuulstructuur van ergotamine. De stof in moederkoorn die hallucinaties opwekt is uiteindelijk de basis geworden van de synthetische psychedelische drug LSD.
Modellen van moederkoorn
Schimmels hebben een levensloop met verschillende fasen. Ze planten zich voort door middel van sporen. Uit de sporen ontstaan weer nieuwe schimmels. De verschillende modellen tonen opeenvolgende fasen in de levensloop van de schimmel moederkoorn. In het voorjaar vormt de schimmel na besmetting van de roggenbloem een zwarte woekering (sclerotium). Dit valt op de grond en blijft in de winter in rust. Tijdens de bloei van het rogge worden de sporen verspreid en besmetten de sporen weer nieuwe roggearen. De onderwijsmodellen zijn vervaardigd door R. Brendel, 390x vergroot.
1. In de loop van het volgende voorjaar ontstaan er uit de woekering (sclerotium) kleine bolvormige, paddenstoelachtige structuren. Invent.nr 0285-123169
2. Hierin ontstaan vruchtlichamen met daarin talrijke zakjes (asci)waar de sporen worden gevormd. Invent.nr UZ-8608
3. Detail van het vruchtlichaam met daarin de zakjes met sporen. Invent.nr 0285-123167
4. Uitvergroting van een zakje met sporen. Invent.nr 0285-123168
5. Engels raaigras, besmet met moederkoorn. De aartjes zijn helemaal zwart door de schimmel. Invent.nr UZ-4947
Lees ook het verhaal over de cocaïnespuit.